Σκέψεις για την ποντιακή γενοκτονία

  "Ποντιακή Γενοκτονία" χαρακτηρίζεται ο βίαιος εκτοπισμός μέσω διωγμών, δολοφονιών και πολιτισμικής εξόντωσης μίας διακριτής ομάδας ανθρώπων που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και είχαν αναπτύξει μέσα σε μία μεγάλη ιστορική διαδικασία τη δική τους διάλεκτο, τις δικές τους συνήθειες μα πάνω απ' όλα τη συνείδηση ότι συνέστησαν μία διακριτή ψηφίδα του ελληνισμού όπως π.χ. ο κρητικός ή ο κυπριακός.
  Η γενοκτονία αναγνωρίστηκε από τα κοινοβούλια της Ελλάδας και της Κύπρου, και ορίστηκε ως ημέρα μνήμης η 19η του Μάη, μέρα που ο Μουσταφά Κεμάλ έφτασε στη Σαμψσούντα (1919) και οργάνωσε την επίθεση του τουρκικού εθνικισμού ενάντια στα διαφορετικά φύλα της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής. Βεβαίως, η ιστορία των διωγμών δεν ξεκινάει το 19, αφού ήδη αρκετά χρόνια πριν είχαν δρομολογηθεί και εφαρμοστεί πλάνα γενοκτονίας σε Έλληνες, Αρμένιους, Ασσύριους και άλλες πληθυσμιακές ομάδες της Ανατολίας.
  Είναι, νομίζω, περιττό να αναφερθεί ότι η Τουρκία μέχρι σήμερα έχει αρνηθεί την ποντιακή γενοκτονία, όπως και την γενοκτονία των Αρμενίων που την ξεπερνά σε μέγεθος ανθρώπινων απωλειών. Ο κεμαλισμός αποτελεί ως τώρα το επίσημο κρατικό πολιτικό δόγμα. Ο Μουσταφά Κεμάλ είναι ίσως η μοναδική αγιοποιημένη φιγούρα των αρχών του 20ου αιώνα που δεν αποκαθηλώθηκε, όπως συνέβη με λαοπρόβλητους ηγέτες άλλων χωρών.
  Ως προς την διεθνή αναγνώριση, λίγα έχουν επιτευχθεί. Διεθνείς ενώσεις ακαδημαϊκών και ακτιβιστών ειδικές σε θέματα γενοκτονίας έχουν παραδεχτεί την διάπραξή της και την ενσωμάτωσή της στις γενοκτονίες του 20ου αιώνα, όμως σε επίπεδο επίσημων τοποθετήσεων κρατών, λόγοι πολιτικών ισορροπιών (η Τουρκία θεωρεί "κόκκινο πανί" την αναγνώριση για το κράτος που θα τολμήσει να το πράξει) δεν επιτρέπουν μέχρι τώρα τουλάχιστον την παραδοχή από τρίτα κράτη και οργανισμούς.
  Για το συγκεκριμένο ζήτημα, αποδεικνύεται περίτρανα ότι παρά τις παγκόσμιες ανθρωπιστικές κορώνες για "ανθρωπισμό" και "διεθνές δίκαιο", ο κινητήριος μοχλός είναι το συμφέρον.
  Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλη κινητικότητα στο θέμα της αναγνώρισης της ποντιακής γενοκτονίας έχει παρατηρηθεί στην περιοχή της Νότιας Αυστραλίας, όπου υπάρχει έντονο και δραστήριο ελληνικό στοιχείο. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στην περίπτωση της γενοκτονίας των Αρμενίων, οι οποίοι έχουν μία μεγάλη πληθυσμιακή κοινότητα στη Γαλλία και έχουν καταφέρει να επιτύχουν την αναγνώρισή της εκ μέρους του κοινοβουλίου.
  Φαίνεται λοιπόν, ότι οι περισσότερες χώρες θεωρούν την αναγνώριση των γενοκτονιών έναν "κακό μπελά", επιλέγοντας μία φροντισμένη σιωπή για τα θέματα αυτά, εκτός εάν πιεστούν πολιτικά από τις εθνικές μειονότητες που ζουν στα εδάφη τους, που πιέζουν με την μορφή λόμπυ. Στην ουσία η στάση  των κρατών που επιλέγουν να μην τοποθετηθούν,δεν είναι ουδέτερη, αφού ολοκληρώνει το κρισιμότερο βήμα μίας γενοκτονίας, την αποσιώπηση.
  Και οι δύο λέξεις της φράσης "Ποντιακή Γενοκτονία"έχουν αμφισβητηθεί στην σύγχρονη Ελλάδα.
  Αυτό έχει γίνει από δύο σκοπιές: Έχει ακουστεί η άποψη ότι η γενοκτονία δεν ήταν ένα μεμονωμένο ποντιακό φαινόμενο από το οποίο θα πρέπει να αποκλειστούν τα υπόλοιπα ελληνικά φύλα. Κατά την αντίληψη αυτή λοιπόν,η γενοκτονία θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως "ελληνική γενοκτονία της Μικράς Ασίας", και να περιλαμβάνει όλες τις διώξεις που υπέστησαν οι πληθυσμοί αυτοί σε Πόντο, Σμύρνη, Καππαδοκία, Πόλη, Ίμβρο-Τένεδο.
  Το δυνατότερο επιχείρημα της άποψης αυτής είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ξεριζώθηκαν επειδή ήταν Πόντιοι, αλλά επειδή ήταν Έλληνες χριστιανοί (είναι καλό να μην ξεχνάμε ότι οι διαχωρισμοί όπως και οι μετέπειτα διακρατικές συνθήκες έγιναν στη βάση του θρησκεύματος).
  Αναθεωρητικές αντιλήψεις της νεοελληνικής ιστοριογραφίας αλλά και πολιτικοί κύκλοι έχουν αρνηθεί να χαρακτηρίσουν ως γενοκτονία αυτό που έγινε στους ελληνικούς πληθυσμούς τις αρχές του 20ου αιώνα. Κατά τη δική τους θεώρηση, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις πέρασαν από φάσεις έντονης βίας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο του καθορισμού των συνόρων μεταξύ των δύο κρατών, και η λέξη γενοκτονία δεν είναι η κατάλληλη για να περιγράψει όλα αυτά.
Οι απόψεις αυτές δίνουν ιδιαίτερο βάρος στα επεισόδια βαρβαρότητας Ελλήνων στρατιωτών στο μικρασιατικό μέτωπο, και τις περισσότερες περιπτώσεις ενστερνίζονται, ακόμη κι όταν αυτό δεν δηλώνεται καθαρά, την μέθοδο του συμψηφισμού. "Μας έκαναν-τους κάναμε, ας τα αφήσουμε πίσω" για να το παραφράσω σε αδρές γραμμές.
Το επιπρόσθετο αδιαμφισβήτητο στοιχείο ότι τα γεγονότα στον Πόντο αναγνωρίστηκαν από την ελληνική βουλή ως γενοκτονία μόλις το 1994, και υπό την πίεση των οργανωμένων ποντιακών φορέων και πολιτικών, χρησιμοποιείται συχνά ως επιχείρημα. Σε μία στιγμή όπου τα ελληνοτουρκικά βρίσκονταν σε κατάσταση έντασης, ο οργανωμένος ποντιακός χώρος έδρασε όπως ακριβώς και τα αντίστοιχα λόμπυ στις ξένες χώρες και μόλις δόθηκε η ευκαιρία επέβαλλε ένα αίτημα που ίσως σήμερα να φαντάζει στα μάτια ορισμένων υπερβολικό.
  Ως άνθρωπος που προέρχεται από προσφυγική οικογένεια, και διαβάζοντας τα τελευταία χρόνια τις παραπάνω απόψεις, μελαγχολώ με την προχειρότητα με την οποία πολλοί από μας είμαστε πρόθυμοι να "σβήσουμε" τις ζωντανές μνήμες μίας γενοκτονίας πέρα για πέρα πραγματικής, της οποίας τα αποτελέσματα βιώνουμε και μεις σήμερα σε κάποιο βαθμό.
  Η ετυμολογία της λέξης γενοκτονία παραπέμπει σε θανάτωση ενός γένους. Και για όσα έγιναν στον Πόντο την δεκαετία του 1910 και 1920, δεν υπάρχει πιο κατάλληλη λέξη.
 Εάν δεν ήταν γενοκτονία, η γιαγιά μας δεν θα ζούσε σήμερα σε μία αστική συνοικία της Θεσσαλονίκης αλλά θα απολάμβανε τη βόλτα της στο λιμάνι της Τραπεζούντας.
  Εάν δεν ήταν γενοκτονία, τα γλέντια και οι χοροί των Ποντίων δε θα γίνονταν στο Βέρμιο αλλά στην επτάκωμη Σάντα ή στο όρος Μελά.
  Εάν δεν ήταν γενοκτονία, τα ποντιόπουλα θα ήξεραν σήμερα βιωματικά το τι σημαίνει δείσα. Γιατί αν πας να κοιτάξεις σε λεξικό το τι σημαίνει δείσα, θα διαβάσεις ότι είναι η ποντιακή λέξη για την ομίχλη. Η δείσα όμως δεν ήταν ομίχλη με την κοινή έννοια, ήταν μία αυστηρά τοπική λέξη για ένα τοπικό φαινόμενο. Ήταν αυτό που είναι σήμερα για τη Θεσσαλονίκη ο Βαρδάρης, τον οποίο αν περιγράψεις ως βορειοδυτικό άνεμο, έχεις χάσει την υπόσταση και την ιδιαιτερότητά του.
  Προσωπικά αναγνωρίζω τον προσδιορισμό "ποντιακή" στην γενοκτονία γιατί η βίαιη διαδικασία εθνοκάθαρσης στις αρχές του προηγούμενου αιώνα έπληξε έναν αυτόνομο πολιτισμό με διάλεκτο, ήθη και συνείδηση διακριτή από τις υπόλοιπες ομάδες του σύγχρονου ελληνισμού (αυτό δε σημαίνει ότι η δίωξη δεν έπληξε τις υπόλοιπες ομάδες με τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα και την ίδια ακριβώς αιτιολογία,δηλαδή την διαφορετικότητά τους από τον τουρκικό εθνικό κανόνα που αναδυόταν)
   Ενστερνίζομαι τη φράση "ποντιακή γενοκτονία" ως έχει, αλλά με μελαγχολεί η εργαλειοποίησή της για σκοπούς συντήρησης του μίσους, και όχι ενδελεχούς εξήγησής του και τελικά υπέρβασής του.
  Και έχω μία θέση ακόμη πιο προκλητική για την ιστορική αυτή διαδικασία, που δεν έχω ακούσει από κανέναν προσφυγοπατέρα αλλά δυστυχώς και κανέναν κριτικό αναθεωρητή της ιστορίας, που επιμένει να υπερτονίζει τις βαρβαρότητες του δικού του εθνικισμού και να υποβαθμίζει τις αντίστοιχες βαρβαρότητες των άλλων.
  Φρονώ πως η ποντιακή γενοκτονία σχεδιάστηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, πραγματοποιήθηκε στην Τουρκία και ολοκληρώθηκε στην Ελλάδα.
 Γιατί αποτέλεσε τον χαρακτηριστικότερο βιασμό του τοπικού στοιχείου εκ μέρους του έθνους κράτους. Η πολυεθνική αυτοκρατορία που πέθαινε ως θεσμός και ως βιώσιμη μορφή εξουσίας, έδωσε τη θέση της στην ουτοπία ενός μονοεθνικού κράτους. Στο όνομα αυτής της ιδέας, έγιναν φόνοι, εκτοπισμοί, ανταλλαγές, όλα μεθοδευμένα.
  Η Τουρκία δεν ανέχτηκε τους αλλοεθνείς, αλλόθρησκους και αλλόγλωσους πολίτες που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι η Ελλάδα τους έκανε δεκτούς ως ίσους.
  Οι ελληνοπόντιοι, παρά την φαντασιακή τους ταυτοσημία με τους Έλληνες πολίτες του "εθνικού κορμού", όταν αναγκάστηκαν με βίαιο τρόπο να εισαχθούν στην νεοελληνική κρατική πραγματικότητα, αντιμετωπίστηκαν ως παρείσακτοι, ως ξένα σώματα. Μνημονεύονται ακόμη τα χτυπήματα με τον χάρακα σε διαλεκτόφωνα παιδιά μέχρι να μάθουν να "τα λένε σωστά". Μνημονεύονται ακόμη τα "τουρκόσποροι" και τα "τουρκομερίτες". Η επίσημη ιστοριογραφία όπως και η επίσημη πολιτική, θα αφήσει τους Πόντιους, όπως και τους Μικρασιάτες, όπως και τους βορειοηπειρώτες και τους Κύπριους, στο προχώλ της ιστορίας. Θα τους ενσωματώσει στην νεοελληνική πραγματικότητα ή θα τους αφήσει στην λήθη, μαζί με τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητές τους.
  Το γράφω όχι απλά για να μη ξεχαστεί, αλλά για να μην το ξεχάσω και γω ο ίδιος, ότι η ποντιακή γενοκτονία ολοκληρώθηκε εδώ, σε χώμα που μας τ'ορκίζονται ελληνικό. Αλλά αντιλαμβάνονται τον ελληνισμό ως κάτι μονοδιάστατο. Τον αντιλαμβάνονται ως νεοελληνική κοινή και ως Αθήνα. Γι'αυτό και δεν μπορούν να γίνουν κοινωνοί σ'αυτόν ούτε οι ίδιοι οι πρόσφυγες, ούτε οι απόγονοί τους. Επειδή αντιλαμβάνονται ότι στα όρια που τους έχουν χτίσει, δεν χωρούν.