Όπως όλες οι "παγκόσμιες ημέρες", έτσι και η παγκόσμια ημέρα ποίησης που πρόσφατα μας άφησε, ούτε αλλάζει κάτι σε σχέση με το θέμα της (τι αλλάζει άλλωστε η παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού, ή η παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος;) ούτε σε ευρύτερο πλαίσιο την καθημερινότητά μας.
Το μόνο που μας προσφέρει είναι η αφορμή να αναλογιστούμε την τύχη και την χρήση της ποιητικής γλώσσας στη σημερινή κοινωνία.
Τι μπορεί να δει κανείς την ημέρα αυτή; Ίσως κάποιες αφίσες για λογοτεχνικές βραδιές. Κάποια δημοσιεύματα σε εφημερίδες και ιστοσελίδες σε στιλ "10 ποιήματα που θα πρέπει να (ξανα)διαβάσετε". Στα μάτια των πολλών, η ποιητική γλώσσα είναι ένα μάλλον παρωχημένο σύστημα έκφρασης, που αγγίζει τα όρια του φαιδρού. Για άλλους παραμένει απλώς ακατανόητη και απροσπέλαστη.
Και όμως, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οι νέοι ποιητές έκαναν σειρά έξω από τα γραφεία των εφημερίδων, με την ελπίδα να δημοσιευτεί κάποιος στίχος τους. Πολλά μεγάλα τραγούδια αποτελούσαν μελοποίηση ποιημάτων. Και ασφαλώς οι γνωστότεροι ποιητές αποτελούσαν διακεκριμένα πρόσωπα της κοινωνίας.
Σταμάτησε μήπως να γράφεται; Κάθε άλλο. Ακόμη και μέσα στην μεγαλύτερη εκδοτική κρίση των τελευταίων χρόνων, κυκλοφορεί πλήθος από βιβλιαράκια ποιητικών συλλογών. Κάποιες από αυτές είναι αισθητικά άρτιες και ευχάριστες στην ανάγνωση. Το ίδιο συμβαίνει και με τα λογοτεχνικά περιοδικά, άσχετα εάν τα περισσότερα από αυτά καθίστανται βραχύβια λόγω της περιορισμένης εμπορικής τους απήχησης. Θέλω να πω ότι η όρεξη για γραφή και δημοσίευση παραμένει αναλλοίωτη.
Προσωπική άποψη και τίποτε άλλο: για την σημερινή κατάντια του ποιητικού λόγου, για το τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει, μεγαλύτερη ευθύνη φέρουν οι πομποί του παρά οι δέκτες (χρησιμοποιώ τους όρους πομπός-δέκτης σε αδρές γραμμές, παρά την εδραιωμένη μου πεποίθηση ότι ο δέκτης κατά την ανάγνωση "ξαναγράφει" το κείμενο, σημασιοδοτώντας τις λέξεις και φράσεις που διαβάζει κατά το δοκούν). Όταν μιλάω για πομπούς συμπεριλαμβάνω όλους όσους βρίσκονται στο συνάφι της συγγραφής.
Οι ποιητές σε πρώτο βαθμό, έχοντας δοκιμάσει τα όρια του λόγου με την επιρροή των διάφορων κινημάτων πρωτοπορίας , έχοντας σπάσει τα δεσμά της ομοιοκαταληξίας, της σύνταξης, ακόμη και της ορθογραφίας στο βωμό των αισθητικών τους αναζητήσεων, δυσκολεύονται να συνεισφέρουν το νέο, το άφθαρτο. Έχουν κλειστεί σε ένα λόγο προσωπικό, περιορισμένο να δημιουργεί εικόνες ή εντυπώσεις από βιώματα που λίγο απασχολούν την κοινωνία. Η ισοπεδωτικές επιπτώσεις του ατομικισμού, δεν πρέπει να υποθέσουμε σε καμία περίπτωση ότι δεν επηρέασαν και την ποίηση ως κοινωνικό δημιούργημα.
Για να το πούμε ποιητικά:
"Εκείνο που φοβάμαι πιο πολύ είναι μη γίνω "ποιητής"
Μην κλειστώ στο δωμάτιο
ν' αγναντεύω τη θάλασσα
κι απολησμονήσω."
Κ. Γώγου
Οι κριτικοί και φιλόλογοι, σε δεύτερο βαθμό, σακάτεψαν συχνά με ρηχά φληναφήματα (ενώ η ποίηση είναι εξ'ορισμού διαδικασία αναζήτησης βάθους) την πρόσληψη του ποιητικού λόγου από την κοινωνία. Πολλοί από αυτούς εδραίωσαν την εντύπωση ότι η προσέγγιση του ποιητικού κειμένου είναι ζήτημα μίας κλειστής κάστας, παίζοντας τον ρόλο των θεολόγων, που μεταφέρουν στα λόγια τους μία υποχρέωση να εξηγήσουν την πραγματική ουσία του θεϊκού στοιχείου.
Είναι αλήθεια ότι προέκταση της ύπαρξης του ποιήματος είναι ο λόγος για αυτό. Και ότι η φιλολογία έχει προσφέρει ανεκτίμητα εργαλεία για την προσέγγισή του.
Κάποιες φορές, όμως, η ανάλυση του λογοτεχνικού έργου έχει τόση υπερβολή και εκζήτηση, που διαβάζεται μόνο από τους ίδιους τους συγγραφείς, και από δυστυχισμένους φοιτητές τους (εάν τυχαίνει να έχουν κάποια πανεπιστημιακή έδρα).
"ΠΡΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟ ΜΕΛΕΤΗΤΗ ΠΟΙΗΣΗΣ
Αν πραγματικά βρήκες είκοσι λάμδα στο ποίημα
Με προβληματίζεις,
Αν πραγματικά βρήκες είκοσι δέλτα
Με προβληματίζεις πολύ σοβαρά. "
Η φιλολογική ανάλυση του κειμένου, δίνει μεγάλη προσοχή στις παρηχήσεις, στη μετρική, στους τύπους ομοιοκαταληξίας, για να είναι όμως ακριβής και εντός θέματος, οφείλει να συμπεριλαμβάνει την περιγραφή των ψυχολογικών αποτελεσμάτων της ανάγνωσης, την εμβάθυνση σε πεζό λόγο των αγωνιών του ποιήματος, την παραγωγή ενός κειμένου στιβαρού και αυτοτελούς, κάτι που δυστυχώς σπανίζει. Ουσιαστικά, για να είναι ένα φιλολογικό κείμενο προσιτό και αποτελεσματικό, πρέπει να πλησιάζει και αυτό την λογοτεχνική αρετή.
Η ποίηση θα αφορά ξανά τους πολλούς όταν ανοιχτεί ξανά στην κοινωνία.
Πρόκειται για μια ευρέως διαδεδομένη άποψη και όχι αδίκως, η διαμαρτυρία για το απροσπέλαστο της ποίησης. Όμως, από την άλλη, ο ποιητής πρέπει να έχει την ελευθερία να κοιτάζει προς όποια κατεύθυνση επιθυμεί, είτε εξωστρεφή, είτε ενδοσκοπική, ακόμα κι όταν αυτό έρχεται σε αντίθεση με το ρεύμα της εποχής του. Αλλοιώς δεν μπορεί να θεωρείται ευθεντικός καλλιτέχνης...
ΑπάντησηΔιαγραφήΤώρα το πως θα εκληφθεί το έργο του, ανήκει σε άλλο κεφάλαιο. Και μιας και ανέφερες τον Κώστα Μόντη, υπάρχει και ενδοποιητική κριτική, η οποία και πάλι φωτίζει μια άλλη οπτική γωνία. :)
Προς Κωνσταντίνο Καβάφη
Δεν σε ψέγω, βέβαια, (προς Θεού!),
όμως μ' όλο τον δέοντα σεβασμό
μ' εκπλήττει που δεν τραγούδησες τον Νείλο,
που αγνόησες τελείως τον Νείλο,
που δεν είπες τίποτα
για εκείνη την ήμερη,υπάκουη ροή του, τη νυχθημερόν,
που χωρίς αυτή δεν θα υπήρχε η Αλεξάνδρειά σου
και τα όσα της.
Μ' εκπλήττει που αγνόησες σαν κάτι ξένο,
σαν κάτι άσχετο
τον ποταμό που μόνος αυτός
απ' όλους τους ποταμούς του κόσμου
κίνησε απ' το Νότο για το Βορρά
για να κτιστεί η Αλεξάνδρεια
(η Αλεξάνδρειά σου , καλέ)
στην αγκαλιά της Μεσογείου
και να υπάρξουν όλα εκείνα τα εξ αυτής.
Εξαιρετικό το "σακάτεψαν" φιλολόγων και κριτικών.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌπως και η εστίαση στην κλειστή κάμαρα των ποιητών.
Συνεισφέρω κι εγώ κι ας μη με συμφέρει.
ΠΡΟΣ ΠΟΙΗΤΕΣ
Αφήστε και μερικά «κατάλοιπα» για τους μελετητές,
κάνα «αποκηρυγμένο» σας ποίημα,
κάποιες πρώτες σας προσπάθειες,
κάποια διαγραφή
να πουν κι’ αυτοί καμμιά κουβέντα,
να κάνουν τη διδακτορική τους διατριβή.
ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΝΤΗΣ
Πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, η οποία δίνει και κάποιο νόημα στην ημέρα της ποίησης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμφωνώ με όσα αναφέρεις, Πλανητα.
Ιδίως σε σχέση με τους ίδιους τους πομπούς, όπως λες, πιστεύω κι εγώ πως πολλοί από τους ποιητές σήμερα (όπως και εκπροσώποι άλλων τεχνών) χρησιμοποιούν την τέχνη τους απλώς ως μέσο για να εκφράσουν αισθήματα, απωθημένα ή νεωτερισμούς ή για να μεταδώσουν τη συγκίνησή τους, χωρίς να τους ενδιαφέρει η ανάδειξη μιας βαθύτερης αλήθειας ή η επαναδιαπραγμάτευση της πραγματικότητας, με απώτερο στόχο το χτίσιμο του κόσμο εκ νέου κι απ' αρχής, όπως θα έλεγε κι ο Ελύτης.
Παρόμοια προσέγγιση επιφυλάσσουν στην ποίηση και οι διάφοροι αναλυτές της, οι οποίοι είτε δεν εμβαθύνουν είτε εμβαθύνουν υσε τέτοιο βαθμό αυθαιρεσίας που καταλήγούν να μιλούν για μια δική τους αλήθειας, άλλη από εκείνης που θέλησε ο ποιητής.
Πέραν των πιο πάνω, όμως, έχω τη γνώμη ότι μεγάλη ευθύνη έχουν και οι ίδιοι οι δέκτες της ποίησης, και της τέχνης ευρύτερα. Η προσέγγιση της τέχνης απαιτεί όχι ιδιαίτερες γνώσεις ή κόπο, αλλά μια "συγκινησιακή δεκτικότητα", για να δανειστώ και πάλι από τον Ελύτη, καθώς και μια γνήσια διάθεση να γίνεις κοινωνός μιας νέας αλήθεια ή ενός άλλου νοήματος, στοιχεία που νομίζω ότι ελλείπουν από την εποχή μας.
Άγνωστες αλλά γνωστές και αγαπητές μου κυρίες,
ΑπάντησηΔιαγραφήνα τα πάρουμε από την αρχή γιατί όλα τα σχόλιά σας ήταν σημαντικά και με ουσία:
Λεμέσια, ναι ο κάθε άνθρωπος που γράφει και δημοσιεύει, εκτός αν ζει σε κοινωνία προληπτικής λογοκρισίας, έχει την ελευθερία να γράψει όπως θέλει και να εκφραστεί με όλους τους δυνατούς τρόπους.
Από εκεί και πέρα το κείμενό του, ακολουθώντας μία αυτόνομη πορεία εντελώς ξέχωρη από το φυσικό πρόσωπο που ονομάζουμε συγγραφέα, προσλαμβάνεται και κρίνεται διαχρονικά.
Υπάρχει βέβαια και η αυτολογοκρισία, την οποία έφεραν στο προσκήνιο και προσπάθησαν τόσο να πολεμήσουν οι υπερρεαλιστές. Δηλαδή ο ηθικός ή αισθητικός έλεγχος στον οποίο υποβάλλει ο καθένας τις σκέψεις του ή τα γραπτά του.
Νομίζω ότι οποιοσδήποτε έχει γράψει κάτι, έχει περάσει από αυτό το λαβύρινθο σκέψεων.
Βάζεις στο τραπέζι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για το ποιός μπορεί να θεωρηθεί αυθεντικός καλλιτέχνης. Δε θέλω να το απλώσω τόσο πολύ γιατί νομίζω ότι ο κάθε καλλιτέχνης κρίνεται ανάλογα με τα μέσα που χρησιμοποιεί (λέξεις, χρώματα, μουσική κ.α.), αλλά στην ποίηση έχω την εντύπωση ότι αυτό που ξεχωρίζει τον μεγάλο ποιητή είναι η δυνατότητα να δημιουργήσει μία δική του γλώσσα.
Το πόσο τιτάνιο είναι αυτό το έργο φαίνεται από τις γλωσσικές αναζητήσεις των μεγάλων νεοελλήνων ποιητών, ας δούμε πόσο πολύ βασάνιζε τη γλώσσα ο Σολωμός, πόσο περιπλανήθηκε από την ψυχαρική δημοτική ως την καθαρεύουσα ο Εμπειρίκος, πως σμίλεψε τη ναυτική ορολογία ο Καββαδίας.
Πόσο λίγοι είναι αυτοί που το πέτυχαν!
Και πόσοι τέτοιοι υπάρχουν σήμερα;
Όλγα, ναι, είδες κάτι φορές που πιάνουμε τον εαυτό μας να το κάνει;
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι ακαδημίες του σήμερα έχουν επιφυλάξει στη φαντασία μία θέση στις τελευταίες σειρές.
Η πλειοψηφία των κειμένων, άσχετα εάν έχουν γραφτεί από ανθρώπους με ζωηρή προσωπικότητα, πρέπει να εμβαπτιστούν στις αυστηρές επαγωγές και τις δεκάδες παραπομπές για να αποκτήσουν το μανδύα του επιστημονικού. Και στο τέλος τα κείμενα γίνονται σκελετοί, όμοιοι και σιωπηλοί.
Νάσια, η συγγραφή και η ανάγνωση έχουν αναμφίβολα μία αλληλεπίδραση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ ποιητικός λόγος, που έγινε πιο πολυσημικός μέσα στον 20ο αιώνα, έχει βάλει τον αναγνώστη στο επίκεντρο τον αναγνώστη και έχει αχρηστέψει το αιώνιο ερώτημα του φιλολόγου στο γυμνάσιο "τι ήθελε να πει ο ποιητής;"
Όμως έχω βαρεθεί βλέπω τους "ανθρώπους των γραμμάτων" να κατηγορούν την κοινωνία επειδή δε μπορεί να τους καταλάβει και επειδή δεν διαβάζει, ενώ η ευθύνη σε μία μορφή επικοινωνίας σπάνια βρίσκεται αποκλειστικά σε μία από τις δύο πλευρές.
Άλλωστε, και παλαιότερα υπήρχαν μεγάλα εμπόδια για να διαβάσει ο κόσμος ποίηση: αναλφαβητισμός, καθημερινή βία, προσφυγιά. Τίποτε από αυτά δε στάθηκε δυνατό να σκοτώσει την ποίηση. Λες να το καταφέρει η τεχνολογία και το lifestyle; Δε γνωρίζω.
Δεν διαφώνησα με την αρχική σου ανάρτηση, Πλάνητα. Δεν μπορεί, όμως, να υποτιμάται εντελώς και η ευθύνη των δεκτών της ποίησης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε αντίθετη περίπτωση, θα υπήρχε ένα μεγάλο κοινό ποίησης, το οποίο θα διάβαζε την παλιά καλή ποίηση και θα απαξίωνε τη σύγχρονη ακαταλαβίστικη. Νομίζω, όμως, πως δεν είναι αυτό που συμβαίνει, άνκαι είμαι βέβαιη πως οι περισσότεροι που αγαπούν την ποίηση δυσκολεύονται κάπως με τη νεώτερη.
Να προσθέσω, επίσης, πως η μελοποίηση της ποίησης ήταν ένα μέσο που κατάστησε γνωστή και προσιτή την ποίηση στο πλατύ κοινό, παρά και τα εμπόδια που αναφέρεις, και όχι το αντίθετο.
Χωρίς, επαναλαμβάνω, να θεωρώ ότι η ποίηση σήμερα διάγει την καλύτερη εποχή της...