Τίμοθι Λίρι: Ένας προφήτης της πνευματικής απελευθέρωσης ή ένας καθηγητής που "κάηκε" από τις παραισθησιογόνες ουσίες;

Ο Αμερικανός συγγραφέας και ψυχολόγος Τίμοθι Λίρι (Timothy Francis Leary, γενν.1920 Σπρίγκφιλντ, Μασαχουσέτη-θαν.1996 Μπέβερλι Χίλς, Καλιφόρνια), έμελλε να αποτελέσει μία από τις εξέχουσες αλλά και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του χώρου του στον 20ο αιώνα.

Γιος αξιωματικού του αμερικανικού στρατού, αρχικά στράφηκε και ο ίδιος στην προοπτική μίας καριέρας στρατιωτικού, ιδέα όμως την οποία εγκατέλειψε αμέσως μετά τον πρώτο χρόνο του στην ακαδημία. Στη συνέχεια στράφηκε στην επιστήμη της ψυχολογίας, αποφοιτώντας από το πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα. Ακολούθησαν μεταπτυχιακές σπουδές σε σε Ουάσιγκτον και Μπέρκλεϊ, όπου εκπόνησε το διδακτορικό του. 

Όλα προμήνυαν μία λαμπρή σταδιοδρομία, και τα επόμενα βήματά του σε αυτό συνηγορούσαν: επαγγελματικές θέσεις σε νοσοκομεία και πανεπιστήμια, έκδοση του πρώτου βιβλίου του...1

Η πρώτη γυναίκα του, Μαριάν, αυτοκτόνησε την ημέρα των 35ων του γενεθλίων.²

Έπειτα από τον θάνατο της συζύγου του πέρασε λίγο χρόνο στην Ευρώπη με τα παιδιά του, ενώ του προσφέρθηκε μία θέση στο Χάρβαρντ. Όμως ο Λίρι δεν έμελλε να αποτελέσει έναν ακόμη από τους καθηγητές που ανεβαίνουν στην ακαδημαϊκή ιεραρχία για να διαιωνίσουν το κοινωνικό και επιστημονικό κατεστημένο.

Ένα ταξίδι στο Μεξικό το 1960 θα άλλαζε για πάντα όχι μόνο τον προσωπικό, αλλά και τον ερευνητικό του προσανατολισμό. Εκεί είχε την ευκαιρία, παρά τους αρχικούς διασταγμούς του, να δοκιμάσει τα περιβόητα μαγικά μανιτάρια, γνωστά για την ψυχοενεργή τους δράση λόγω της ψιλοκυβίνης που περιέχουν. Σε συζήτησή του με τον συγγραφέα Άρθουρ Κέσλερ είχε εξομολογηθεί ότι "έμαθε περισσότερα σε έξι ώρες από ότι είχε μάθει τα τελευταία δεκαέξι χρόνια".³

Ο Λίρι από εκείνη τη στιγμή και έπειτα έμελλε να κάνει κάτι για το οποίο λατρεύτηκε από τους θαυμαστές του και κατηγορήθηκε από τους επικριτές του: να χρησιμοποιήσει τη θέση του στο Χάρβαρντ για να υπερασπιστεί τη θεραπευτική χρήση των ψυχοτρόπων ουσιών για την ανθρώπινη ψυχολογία.

Υπηρέτησε την προσωπική αυτή αποστολή και σε πειραματικό αλλά και σε συγγραφικό επίπεδο.

Στο κείμενο "Your Brain is God"⁴ που ανήκει στην ενότητα κειμένων του "Changing my mind among others" αναφέρει πως

"υπάρχει ένα προφανές, σκληρό ταμπού ενάντια στην 'μεταβολή του μυαλού'. Μέχρι το 1960, όντως, το μυαλό έχει αντικαταστήσει τα γεννητικά ως το απαγορευμένο 

όργανο που δεν πρέπει να αγγιχτεί ή να διεγερθεί από τον ιδιοκτήτη του. Ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο οι εμπειρίες μεταβολής της συνειδητότητας θα μπορούσαν να συζητηθούν ήταν σε φιλοσοφικό-θρησκευτικό πλαίσιο. Ακόμη και ο Βουδισμός, μία άθεη μέθοδος ψυχολογικού αυτό-ελέγχου, επέτρεψε στον εαυτό του να κατηγοριοποιηθεί ως θρησκεία."

Από το 1960 μέχρι το 1962 ο Λίρι είναι από τους στυλοβάτες του Harvard Psilocybin Project, με την υποστήριξη του μεγάλου συγγραφέα Άλντους Χάξλεϊ (Aldous Huxley) που έχει ήδη καταξιωθεί με παγκοσμίως γνωστά βιβλία όπως το "Brave new world" και "Doors of Perception". Τους πλαισιώνουν ο Κέσλερ καθώς και ο καθηγητής Ρίτσαρντ Άλπερτ (Richard Alpert), ο προϊστάμενός τους Ντέιβιντ Μακ Κλίλαντ (David Mc Clelland) ο Φρανκ Μπάρον (Frank Barron) και δύο προπτυχιακοί φοιτητές που ενδιαφέρονταν για τις ενθεογενείς ουσίες.

Σφοδρή κριτική σχετικά με την προοπτική και την ασφάλεια του προγράμματος δημοσιεύτηκε στο Harvard Crimson, την καθημερινή φοιτητική εφημερίδα του αμερικανικού πανεπιστημίου, ενώ η αρνητική δημοσιότητα και η αντίθεση που εκφράστηκε οδήγησε αφενός μεν στην διακοπή του προγράμματος, αφετέρου στην απομάκρυνση του Λίρι και του Άλπερτ από την ακαδημία.

Οι δύο επιστήμονες κατηγορήθηκαν ότι χρησιμοποιούσαν τον επιστημονικό τους ρόλο για να προωθήσουν την χρήση των παραισθησιογόνων ουσιών, ότι παρέβησαν τους κανόνες δειγματοληψίας και διεξαγωγής πειραμάτων κ.α.

Ενώ φαινομενικά αυτό ήταν το τέλος της καριέρας του Τίμοθι Λίρι, ήταν η αρχή της εξωσυστημικής του πορείας που θα τον έκανε μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της αντικουλτούρας της δεκαετίας του 60'.

Το 1964 γράφει το σημαντικότερο ίσως βιβλίο του με τίτλο "The psychedelic experience", όπου συσχετίζει τις ψυχεδελικές εμπειρίες με τα στάδια Bardo, μεταβάσεις μεταξύ θανάτου και επαναγέννησης, με βάση το θιβετιανό βιβλίο των νεκρών. Κατά τον Λίρι, οι ψυχεδελικές μεταβάσεις Bardo κατηγοριοποιούνται ως εξής:

Ι. Η περίοδος της απώλειας του "εγώ" και της ενάργειας του φωτός

II. Η περίοδος των παραισθήσεων

ΙΙΙ. Η περιόδος της επανεισόδου⁵

Ο Λίρι δεν παρατηρεί απλώς τη διαδικασία, αλλά έχει ως σκοπό να καταγράψει ένα εγχειρίδιο καθοδήγησης έτσι ώστε να συνδέσει την ψυχεδελική εμπειρία με αρχέγονες παραδόσεις που πηγαίνουν πίσω στον σαμανισμό, τον βουδισμό και τα αρχέγονα μυθικά πρότυπα. Πιστεύει ότι η υπέρβαση μέσω της ψυχεδελικής εμπειρίας μπορεί να κάνει μακροπρόθεσμα τον άνθρωπο καλύτερο, προσηλωμένο στην πληρότητα και την ευδαιμονία, εφόσον δει την όλη διαδικασία σε βάθος και αρνηθεί να υποκύψει σε διάφορες παιγνιώδεις μορφές που προκύπτουν κατά την εμπειρία αυτή (ηδονή, παιχνίδια εξουσίας κ.α), καθώς και στην προσπάθεια ελέγχου και απόλυτης εκλογίκευσης. Ναι, κατά τον Λίρι όλα μπορεί να συμβαίνουν στον εγκέφαλο, αλλά και ο εγκέφαλος από μόνος του κλείνει ανεξερεύνητους δρόμους και δυνατότητες που η επιστήμη ακόμη δεν είναι ικανή να εξηγήσει 100%. Γι'αυτό πιστεύει ότι καταστάσεις υπερδιέγερσής του και διευρυμένης πραγματικότητας μπορεί να αποβούν επωφελείς σε όλο το φάσμα της "πραγματικής ζωής".

H φράση-σλόγκαν του Λίρι "Turn on, tune in, drop out." κυριαρχεί σταδιακά στην εναλλακτική αμερικανική κοινωνία της δεκαετίας του 60, όπως και η συμβουλή "να σκέφτεσαι για τον εαυτό σου και να αμφισβητείς την εξουσία". O Λίρι επηρεάζει μουσικούς και διανοούμενους της εποχής όπως ο Τζων Λέννον, οι Who, οι Moody Blues, καθώς και όλο το αγγλοσαξονικό κίνημα ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ. Η παραδοχή του ίδιου του προέδρου Νίξον ότι ο Λίρι είναι "ο πιο επικίνδυνος άνθρωπος στις ΗΠΑ"6, τον κατέστησε το νούμερο ένα φόβητρο της συντηρητικής κοινωνίας, ενώ μεγάλωσε ακόμη περισσότερο την απήχησή του στα νεολαιίστικα και εναλλακτικά κινήματα. 

Είναι εύκολο να δούμε υπό το σημερινό πρίσμα τον Λίρι σαν έναν "τρελάκια" που ευαγγελίστηκε μία αλλαγή σε μία πολύχρωμη κοινωνία που δεν ήρθε ποτέ, όμως πρέπει να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτή η εσωτερική κοινωνική διαμάχη στα 60s και τις αρχές των 70s ήταν κάτι που πραγματικά συνέβαινε, είχε δυναμική και δημόσιο λόγο. 

Χαρακτηριστικό είναι ότι στις εκλογές του 1969 ο Λίρι κατεβαίνει υποψήφιος για κυβερνήτης της Καλιφόρνια ενάντια στον Ρόναλντ Ρίγκαν, μετέπειτα πρόεδρο των ΗΠΑ. Μάλιστα, ο Τζων Λέννον γράφει το θρυλικό τραγούδι του "Come Together" για να στηρίξει τον προεκλογικό του αγώνα. 

( https://www.youtube.com/watch?time_continue=35&v=45cYwDMibGo&feature=emb_title )

Η μουσική και οι στίχοι γράφουν ιστορία, αλλά ο Λίρι βρίσκεται όλο και συχνότερα αντιμέτωπος με τον νόμο, και μάλιστα με εκδικητική ένταση: Ενώ οι κατηγορίες που τον βαραίνουν σχετίζονται με ενέργειες όπως η κατοχή μαριχουάνας και η έμμεση ευθύνη για προπαδάνδιση ψυχοτρόπων ουσιών (με αποκορύφωμα έναν φοιτητή που μετά από παρακολούθηση ομιλίας του και υπό την επήρρεια του LSD αυτοκτονεί) ο Τίμοθι Λίρι καταδικάζεται σε εξοντωτικές ποινές, όπως πενταετείς και δεκαετείς φυλακίσεις, αλλά και χρηματικά πρόστιμα. Μετά από κινηματογραφικού τύπου απόδραση καταφέρνει με τη βοήθεια ορισμένων πυρήνων των "Μαύρων Πανθήρων"(!) που είχαν απομείνει να καταφύγει σε Αλγερία, Αφγανιστάν και Ελβετία. Εκδίδεται, ξανακαταδικάζεται και συνεργάζεται με το FBI στα πλαίσια του "πολέμου ενάντια στα ναρκωτικά". Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι δεν τους είπε τίποτα που να μην το ήξεραν ήδη, ενώ καμία σύλληψη δεν προκύπτει από τις ομολογίες του. Αποφυλακίζεται το 1976 και επανέρχεται στο προσκήνιο μιλώντας για μελλοντολογικά projects της ανθρωπότητας, όπως ο εποικισμός άλλων πλανητών και η διεύρυνση του προσδόκιμου ζωής και η αναβάθμιση του ανθρώπινου εγκεφάλου, αλλά αποφεύγει συστηματικά την προπαγάνδιση των ψυχοτρόπων ουσιών που του κόστισε στο παρελθόν την ελευθερία του.

Στα τελευταία στάδια της ζωής του ο Τίμοθι Λίρι συναρπάζεται από την καλπάζουσα τεχνολογική πρόοδο: βλέπει την εξέλιξη των υπολογιστών ως τη νέα επανάσταση και γοητεύεται από την εικονική πραγματικότητα. Έτσι,μετά τη γενιά των psychedelics επηρεάζει και την γενιά των cyberdelics.

H διάγνωσή του με καρκίνο στον προστάτη του δίνει την δυνατότητα να τακτοποιήσει και να σκηνοθετήσει τα του θανάτου του. Μέρος της στάχτης του μπαίνει σε ένα πύραυλο που εκτοξεύεται στο διάστημα και μπαίνει σε τροχιά γύρω από τη γη. Το τελευταίο του βιβλίο "Design for dying" δημοσιεύεται μετά θάνατον. Είχε παντρευτεί πέντε φορές και είχε δύο παιδιά. Μεταξύ των ανθρώπων που γνώρισε και συνεργάστηκε ήταν οι θρυλικοί Ginsberg και Ram Dass, εξέχουσες μορφές της Beat γενιάς της Αμερικής, ενώ ήταν πνευματικός πατέρας της γνωστής ηθοποιού Winona Ryder. 

Για άλλους ο Τίμοθι Λίρι αποτέλεσε μία εμβληματική φυσιογνωμία της παγκόσμιας εναλλακτικής κουλτούρας, ενώ για άλλους ένας καθηγητής που "κάηκε" από τις παραισθησιογόνες ουσίες και κατέληξε σε παράδοξα συμπεράσματα. Πέρα από τις προσωπικές αποτιμήσεις του έργου του, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έζησε μία βαρετή ζωή. 

Παραπομπές:

1. Interpersonal Diagnosis of Personality: A Functional Theory and Methodology for Personality Evaluation, Resource Publications, 1957
2.Psychology Today, Fascinating Figures: Timothy Leary, Christopher Ryan, 2009 
σύνδεσμος:   https://www.psychologytoday.com/us/blog/sex-dawn/200907/fascinating-figures-timothy-leary
3. ό.π.
4.Timothy Leary, Your brain is God, Ronin Publishing Inc., 1982
5.Timothy Leary, The psychedelic experience, Citadel Press, Kensington Publishing Corp., 1964 (ed.2007)
6.Ari Shapiro, Nixon's Manhunt For The High Priest Of LSD In 'The Most Dangerous Man In America', npr, σύνδεσμος:  https://www.npr.org/2018/01/05/575392333/nixons-manhunt-for-the-high-priest-of-lsd-in-the-most-dangerous-man-in-america?t=1586709809969