Aυτοπροσδιορισμός: μία έννοια με πολλές προεκτάσεις

Συζητάμε πολύ συχνά για τον αυτοπροσδιορισμό ως δικαίωμα ατόμων και ευρύτερων σχηματισμών, αποδεχόμαστε δηλαδή σε γενικές γραμμές ότι πρέπει να αναγνωρίζεται η επιλογή από έναν άνθρωπο, μία οργάνωση ή ένα κράτος να τοποθετηθεί ως προς τις ιδιότητές του ή το όνομά του και η τοποθέτηση αυτή να γίνει σεβαστή.

Κάτι σεβαστό όμως,σημαίνει και αποδεκτό;

Από την καθημερινή μας ζωή μέχρι την διεθνή πολιτική σε υψηλό επίπεδο, αυτή η διαδικασία αποδεικνύεται τόσο πολύπλοκη που καταργείται η απόλυτη χρήση του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού.

Κι αυτό συμβαίνει όταν ο αυτοπροσδιορισμός του ενός εμποδίζει τον αυτοπροσδιορισμό ενός άλλου.

Θα χρησιμοποιήσω δύο πολιτικά παραδείγματα όπου νομίζω ότι φαίνεται αυτή η σύγκρουση αυτοπροσδιορισμών:

α ) Λάος ή Λαός; 

Το ελληνικό κόμμα Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός (το ίδιο ισχυρίζεται πως είναι λαϊκή δεξιά, άλλοι το κατατάσσουν στην ακροδεξιά, άλλο ένα ζήτημα σύγκρουσης προσδιορισμών!) έχει υιοθετήσει τα αρχικά ΛΑ.Ο.Σ . Δημοσιογράφοι και πολιτευτές άλλων κομμάτων, όταν μιλούν γι' αυτό και επάνω στην ροή του λόγου προφέρουν "Λάος". Συνήθως οι εκπρόσωποι του πολιτικού αυτού σχηματισμού διαμαρτύρονται έντονα επικαλούμενοι το "δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό". Πως είναι δυνατόν όμως να παραβλέψει κανείς ότι ο τονισμός "Λαός" είναι ένα λογοπαίγνιο επικοινωνιακής στόχευσης, και σχετίζεται με την έννοια του λαού, της λαϊκής έκφρασης;

Ποιός μπορεί να μιλάει εξ'ονόματος του λαού; Δύσκολη η ερώτηση έτσι;

Θα πείτε εύλογα ότι εξ'ονόματος του λαού μιλούν όλοι λίγο-πολύ οι πολιτευτές, είτε της δεξιάς είτε της αριστεράς, και αυτό είναι μία κατάχρηση της λειτουργίας εκπροσώπησης των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. Μπορεί όμως να χρησιμοποιεί κάποιος τον λαό για να κάνει promotion με έναν τίτλο, όπως θα έκανε ο κάθε διαφημιστής της τηλεόρασης;

Που τελειώνει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού για ένα πολιτικό σχηματισμό και που αρχίζει το δικαίωμα του υπόλοιπου λαού να μην καπελώνεται;

β) Σκόπια ή Μακεδονία; 

Μην περιμένετε να το λύσουμε εδώ! Απλώς επιλέγω το παράδειγμα αυτό γιατί  ο αυτοπροσδιορισμός είναι ίσως το βασικότερο επιχείρημα της πολιτικής ηγεσίας της γειτονικής με την Ελλάδα χώρας. "Δεν μας αφήνουν να χρησιμοποιούμε το όνομά μας" λένε διπλωματούχοι και πολίτες, και εκ πρώτης όψεως κάτι τέτοιο φαίνεται να είναι εύλογο.

Τι γίνεται όμως όταν ο δικός τους αυτοπροσδιορισμός εμποδίζει τον αυτοπροσδιορισμό του Έλληνα κατοίκου του γεωγραφικού διαμερίσματος Μακεδονίας;

Τι γίνεται όταν μία χώρα που είναι εμφανώς σλαβικής καταγωγής προσπαθεί να οικειοποιηθεί ένα αρχαίο παρελθόν με το οποίο ελάχιστη σχέση έχει από άποψη πολιτισμικής ιστορίας;

Τι γίνεται όταν ένας Έλληνας κάτοικος του διαμερίσματος Μακεδονίας ταξιδεύει στο εξωτερικό και πει "I'm Macedonian"; Θα καταλάβουν ότι είναι Έλληνας ή μήπως θα θεωρηθεί Σλαβομακεδόνας;

Ο αυτοπροσδιορισμός του, πέρα από κάθε εθνικιστική διάθεση έχει πάει περίπατο.

Σε τελική ανάλυση, γενικές έννοιες που έχουν αναγνωριστεί ως πανανθρώπινα δικαιώματα βλέπουμε πως στην πράξη δεν είναι τόσο απλό εφαρμοστούν χωρίς προβλήματα.

Η ζωή μας από την καθημερινή της απλή διάσταση μέχρι τα υψηλότερα κλιμάκια πολιτικής είναι διάσπαρτη με προσδιορισμούς, άλλοι απευθύνονται στον εαυτό μας και άλλοι προς τρίτους. Μία διαδικασία αναπόφευκτη όταν έχουμε να κάνουμε με λέξεις και πράγματα.

Ένα δικαίωμα όμως όπως αυτό, φαίνεται πως εξαρτάται άμεσα με τα πλέγματα δύναμης τα οποία επιτρέπουν σε κάποιους να αυτοπροσδιορίζονται, με την ίδια ευκολία που το απαγορεύουν σε άλλους.